Diferencies ente revisiones de «Propuesta ortográfica de l'asturlhionés unifhicáu»

De Asturlhionés unifhicáu
Saltar a: navegación, buscar
 
(Nun s'amuesen 5 revisiones intermedies del mesmu usuariu)
Llinia 1: Llinia 1:
 
{{Propuesta}}
 
{{Propuesta}}
La '''Propuesta ortográfica de l'asturlhionés unifhicáu''' trátassi namái dun intentu de normalización ortográfica del diasistema asturlhionés, istu yê, de l'asturianu-lhionés, del mirandés y del cántabru-estremeñu, los tres consideraus normalmente nel contestu internacional ([http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=ES ES], [http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=PT PT]) como lhinguàs (dialeutus) independientis, pertenecientis al subgrupu iberu-romanci asturlhionés. Fhasta huôi sólo l'asturianu i el mirandés fhizun propuestàs ortográfhicàs, dambàs lhimitaàs a los sos ámbitus lhocalis ó regionalis. Enjamás vai almitissi esta grafía unifhicada nàs distintàs comunidais implicaàs, pero puei que s'alcuentri un modu de colhavorar a partir della.
+
La '''Propuesta ortográfica de l'asturlhionés unifhicáu''' trátassi namái dun intentu de normalización ortográfica del diasistema asturlhionés, istu yê, de l'asturlhionés ucidental (asturianu-lhionés i mirandés) i de l'asturlhionés oriental (cántabru-estremeñu), los tres consideraus normalmenti nel contestu internacional ([http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=ES ES], [http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=PT PT]) como lhinguàs (dialeutus) independientis, pertenecientis al sugrupu iberu-romanci asturlhionés.  
  
La [http://www.asturleones.org/cantabru-estremenu/index.php/Propuesta_ortogr%C3%A1fica_de_l%27asturlheon%C3%A9s_unifhic%C3%A1u segunda versión] (2006) buscó reduzir l'impactu que sobre la [http://www.iventia.com/destacaus/descargues/propuosta.pdf primer versión] (2004) tuvu la inclusión de rasgus lingüístivus i ortográficus mirandesis i lheonesis ocidentalis i cántabru-estremeñus.  
+
H.asta güei solo l'asturianu i el mirandés fhizun propuestàs ortográfhicàs, dambàs lhimitaàs a los sos ámbitus lhocalis ó regionalis. Enjamás van almitissi estàs grafíàs regionalis enàs otràs comunidais implicaàs, pero puei que cun ista ortografía unifhicada s'alcuentri un mou de colhavorar a partir della.
  
Esta nueva versión (2009) inclúi meyhoràs relhacionaàs cun esti puntu, pero tamién cun otrus verdaderus provlemàs de normalización pola variedá esistenti, que paeci irreducivli a una fhorma d'escritura concreta. Assina por exemplu "fhazeris" reduz làs possivilis Ast.Oc. ''faceres'', Mir. ''fazeres'', Lli. ''faceris'', Ast.Or. ''h.aceres'', Can. ''h.aceres'', Pas. ''h.aceris'', Est. ''h.azeris'' a una sola possivilidá a la vezi tradicional i unifhicada.
+
La [http://www.iventia.com/destacaus/descargues/propuosta.pdf primer versión] (2004) fhuei un intentu senciellu de juñi-los dialeutus baxo una propuesta equitativa, anque - precisamenti pola equidá que se buscava - non yêra justu cula hestoria i tradición del diasistema provinienti del lhatín.
  
 +
La [http://www.asturleones.org/cantabru-estremenu/index.php/Propuesta_ortográfica_de_l'asturlheonés_unifhicáu segunda versión] (2006) buscó reduzir l'impautu que sobri la primer versión tuvu la inclusión de rasgus lhingüístivus i ortográficus ucidentalis (mirandesis i lhionesis) i orientalis (cántabru-estremeñus). La simplicidá fhuei l'ojetiu, n'oviando ciertus aspeutus essencialis pa una aceutación común, como làs fhormàs n'-''es'' o -''en''.
  
== Introdución ==
+
Esta nueva versión (2009) inclúi meyhoràs relhacionaàs cun esti puntu, pero tamién cun otrus verdaderus argayherus de cabeça pa la normalización pola variedá essistenti, que paeç irreduzivli a una fhorma d'escritura concreta. Assina por exemplu "fhechàs" reduz làs possivilis astlhi.oc. ''feitas'', ast.ce.''feiches'' o 'feches', lhi. feichas o fechas, ast.or. ''h.echas'', ''h.eches'', can.,est. ''h.echas'', pas. ''h.echäs'', a una sola possivilidá a la vezi tradicional i unifhicada.
  
La situación lhingüística nel ocidenti español (i na región de Tràs-los-Montes, en Pertual) yê
+
Dotrus cambeus sinificativus son por exemplu los grupus lhatinus -mn-, que se mantienin cula su escritura antigua, assina como la dessapaición de la fhorma -ith- o -ich-, o la distinción -e- -i- a fhinal de palhavra (condo nun ta essigíu pola secuencia final -ie).
hívrida. El vehículu general de comunicación nesta zona yê des de fhaz sieglus la lhingua
 
española (o la pertuesa), nun solo pa la espressión escrita, sinón tamién pa la oral, provocando en
 
tol antigu dominiu asturlhionés una mistura idiomática ensín comparancia cul restu de los
 
antiguus dialeutus lhatinus de la Península Ibérica.  
 
  
Estàs heterogéneàs falàs asturlhionesàs, pola
+
[[Category:Ortografía]]
su dispersión, fhurun incapazis nel lhargor de los sieglus d’algamar un modelu únicu
 
normativu na escritura, i nenguna variedá fhuôi capaz fhasta huôi d’imponer un prestigiu i
 
una pujancia indispensavlis pa absorve-làs otràs, provlema agraváu pol ailhamientu social,
 
físicu i políticu de làs falàs desti origin.
 
Dende la Edá Medya fhuôi, dempués del lhatín, el
 
castellanu el que sirvió de vehículu unitariu ente tantàs variedaàs, y dió lhugar a numerosàs palràs en parti influyíàs i en parti emparentaàs culàs variedais vizinàs. Assina, l’asturianu-lhionés ocidental asseméyhassi avondo al galaicu-
 
portugués (el mirandés más al pertués) i el cántabru-estremeñu al castellanu. 
 
 
 
Inclusu sobre làs falàs d’Asturiàs - de làs que havitualmente se diz que convivin dos sistemàs
 
lhingüísticus estrañus ente sí pero mui afinis pola pertenencia al mesmu grupu de dialeutus
 
lhatinus (los l.lamaus iberu-oucidentalis) - tamién suel falassi de “variedá lhocal de l’español,
 
válida solo pa relhacionis de curtiu alcanci, ‘pa andar per casa’. Carecin polo tanto los diversus dialeutus de rasgus diferencialis
 
suficientis en cantidá i calidá pa estavlecer cun ellus una modalidá románica totalmente
 
autónoma respeutu de l’español. La mayoría de los falantis ingenuus y non demasiáu cultivaus
 
passa, cun mínimus matizis y ensín nengún esfhuerciu, duna espressión asturiana más o menus
 
castellanizada a otru registru español nel que perduren rasgus asturianus”<span style="font-size:9px;color:gray;">1</span>.
 
 
 
Énte esta situación,
 
agravada más aún nel restu del dominiu, nun puei concibissi una verdadera normalización
 
lhingüística centrada -como fhasta agora- nos lhímitis alministrativus de làs diversàs
 
Comunidais Autónomàs, anque seyàn los d’Asturiàs, nin munchu menus a un determináu grupu
 
de palràs qu’algamun un determináu prestigiu pola cantidá de falantis, como yê’l casu de
 
l’asturianu central, basi de l’estándar lhiterariu más essitosu enjamás creáu n’asturlhionés.
 
 
 
En definitiva, si se quier que cuayhi una normalización lhingüística verdaderamente asturlhionesa s’han tener en cuônta tolos fenómenus lhingüísticus generalis
 
conocíus, que huôi ya lo son avondo, i, polo que se sabi, en nengún casu homogéneus. Isto
 
nun va implicar que l’asturianu (i más concretamente la norma afhitada pola A.Ll.A) nun
 
vaiga poder usassi nos escritus esclusivamente asturianus (na poesía, na toponimia, na radiu asturiana), sinón
 
que supón una normalización pénte una situación de división incomprensivli, de xeitu que tol
 
dominiu pueda comunicassi medyanti la lhingua (ojetivu principal de la mesma), manteniendo
 
los rasgus propius de ca dialeutu, pero conociendo nel camín los rasgus de làs demás variedais,
 
riqueza educativa impossivli cul actual sistema d’atención namái a los lhímitis alministrativus (i al castellanu normativu) na
 
ensenhancia, en vezi d’a los lhingüísticus.
 
 
 
El modelu a seguir qu’equí pretendemus nun yê como’l de nenguna otra lhingua ibérica. La
 
situación del galaicu-portugués i del catalán yê de reconocencia histórica - dambus cun creación
 
lhiteraria enantes de l’usu general del castellanu nos respeutivus territorius, el pertués amás cun
 
un Estáu que respalda la su lhingua - i de pujancia i resistencia énte
 
l’empuji de la norma común española nel passáu. Dotramiente, la de fala aragonesa yê una
 
comunidá huôi mui lhimitada, siendo’l provlema al que s’enfrenta, más que la normalización
 
dun idioma, el de lhograr l’atención del restu de la su comunidá alministrativa pola defhensa
 
duna variedá lhingüística histórica.
 
 
 
L’asturlhionés, pol contrariu, yê una lhingua esparzida pelos
 
más estremaus territorius cun fenómenus fonéticus diversus i sentimientus alcuentraus al
 
respeutivi dunes variedais diferentis (en mayor o menor medida) de l’español y
 
mui distintàs ente sí, pero en cualquier casu cun falantis desseosus d’afhitar una manera de
 
proteger el patrimoniu cultural tan inmensu que supón, ensín sacrificar tampoco la su
 
variedá lhocal o regional.
 
 
 
L’exemplu de la normalización de l’A.Ll.A. yê la preva del desseu
 
tan intensu que fhaz de la comunidá alministrativa más variada no lhingüístico del territoriu
 
asturlhionés, Asturiàs, la única que sigui una norma, aun siendo ésta duna variedá concreta  - i
 
non una mistura ente variàs, como aconseyhàn làs múltiplis diferenciàs. Làs ‘lhingüàs’
 
afhitaàs fhasta’l momentu (‘asturianu’, ‘cantabriegu’, ‘llionés’, ‘mirandés’, ‘estremeñu’,...) nun
 
son talàs, sinón espressionis dun mesmu dialeutu históricu lhatinu más o menus castellanizáu (ó portuguesizáu),
 
dividíu i escondíu nel olvíu rural i domésticu, i agora eleváu a l’ámbitu políticu cun mayor o
 
menor fortuna.
 
 
 
Nenguna variedá por sí sola tien nin tendrá nunca entidá suficienti pa ser
 
considerada lhingua, haiga o non “oficialidá” -nel grau que seya- nàs distintàs alministracionis.
 
Nun yê sinón en juñendo los retaçus históricus que s’ha lhogra-la verdadera lhingua que
 
s’escuendi tres duna fachada de “dialeutus castellanus”. La situación del gallegu (que yê
 
provavlemente ún de los factoris políticus causantis de la confusión na Península ente territoriu
 
alministrativu - territoriu lhingüísticu) yê especial, pola dificultá d’afhitar una norma común
 
cul portugués agora qu’ésti yê consideráu la lhingua estándar. Tous puedin ver que dambus nun son sinón
 
variedais duna mesma lhingua, pero la realidá política impón una solución que nun yê viavli pa
 
làs otràs variedais peninsularis (como’l ‘valencianu’, el ‘balear’ o el ‘mirandés’ por poner
 
dellos eixemplus).
 
 
 
L’asturlheonés yê ensín dulda la lhingua peninsular cun mayoris perspectivàs de dessarrollu
 
pa fhazia’l fhuturu, cun una comunidá de falantis activus i passivus possivli de más de 3,5
 
millonis (ensín conta-los emigraus, avondo numerosus de làs regionis asturlhionesàs) cula
 
suma de làs regionis o aún se fala. Los falantis activus provavlemente ñon puedàn
 
contassi en munchu más de 600.000, siendo alredor medyu millón d’Asturies, diez mil de
 
Miranda i el restu de los vieyhus de la Cantabria i la Palencia montañesàs, Lhión, Zamora,
 
Salamanca i Cáceris, provinciàs onde sólo la población de cierta edá lu palra cun habitualidá, y
 
en toàs partis más o menus misturáu cul castellanu o el galaicu-pertués), cun una actitú
 
moderna de cierta comprensión i aceptación social i en menor medida institucional del fhechu
 
lhingüísticu diferenciáu i dessapartáu del campu políticu tantu n’Asturiàs como en Pertual -
 
pesie a la falta d’apueyu a la oficialidá, isso yê otru provlema-, amás duna situación económica
 
favoravli a una implantación de l’asturlhionés nos medius de comunicación de massàs.
 
 
 
El
 
bilhingüísmu yê huôi por fin entendíu pola mayoría de personàs cultàs como un factor
 
enriquecedor i conservador del patrimoniu cultural propiu, amás duna fhorma bien simpli de
 
comprende-làs otràs variedais lhingüísticàs cercanàs, cula facilidá que isso lleva segu pal
 
deprendizagi d’otràs lhinguàs, non sólo d’origin lhatinu, sinón indoeuropéu en general.
 
 
 
== Referenciàs ==
 
 
 
#''Las Hablas Asturianas'', por Josefina Martínez Álvarez. <u>Manual de Dialectología Hispánica</u>, Manuel Alvar. Ariel
 

Revisión actual a fecha de 19:53 7 avi 2009

Calteníus de la Propuesta
Introdución

Los dialeutus

Vocalis
Diptongus
Vocalis fhinalis de singular
Vocalis fhinalis de plural
Otres vocalis fhinalis
Vocalis anicialis
Desendolqui d'uau i yodi
Fhormàs

Consonantis
Sonoràs y sordàs

Fhormàs vervalis

Vocavulariu

Autoris i Bibliografía

La Propuesta ortográfica de l'asturlhionés unifhicáu trátassi namái dun intentu de normalización ortográfica del diasistema asturlhionés, istu yê, de l'asturlhionés ucidental (asturianu-lhionés i mirandés) i de l'asturlhionés oriental (cántabru-estremeñu), los tres consideraus normalmenti nel contestu internacional (ES, PT) como lhinguàs (dialeutus) independientis, pertenecientis al sugrupu iberu-romanci asturlhionés.

H.asta güei solo l'asturianu i el mirandés fhizun propuestàs ortográfhicàs, dambàs lhimitaàs a los sos ámbitus lhocalis ó regionalis. Enjamás van almitissi estàs grafíàs regionalis enàs otràs comunidais implicaàs, pero puei que cun ista ortografía unifhicada s'alcuentri un mou de colhavorar a partir della.

La primer versión (2004) fhuei un intentu senciellu de juñi-los dialeutus baxo una propuesta equitativa, anque - precisamenti pola equidá que se buscava - non yêra justu cula hestoria i tradición del diasistema provinienti del lhatín.

La segunda versión (2006) buscó reduzir l'impautu que sobri la primer versión tuvu la inclusión de rasgus lhingüístivus i ortográficus ucidentalis (mirandesis i lhionesis) i orientalis (cántabru-estremeñus). La simplicidá fhuei l'ojetiu, n'oviando ciertus aspeutus essencialis pa una aceutación común, como làs fhormàs n'-es o -en.

Esta nueva versión (2009) inclúi meyhoràs relhacionaàs cun esti puntu, pero tamién cun otrus verdaderus argayherus de cabeça pa la normalización pola variedá essistenti, que paeç irreduzivli a una fhorma d'escritura concreta. Assina por exemplu "fhechàs" reduz làs possivilis astlhi.oc. feitas, ast.ce.feiches o 'feches', lhi. feichas o fechas, ast.or. h.echas, h.eches, can.,est. h.echas, pas. h.echäs, a una sola possivilidá a la vezi tradicional i unifhicada.

Dotrus cambeus sinificativus son por exemplu los grupus lhatinus -mn-, que se mantienin cula su escritura antigua, assina como la dessapaición de la fhorma -ith- o -ich-, o la distinción -e- -i- a fhinal de palhavra (condo nun ta essigíu pola secuencia final -ie).